W poprzednim artykule opisywałem charakterystykę i konsekwencje kultury dominacji (poprzedni artykuł). W tym  chciałbym pokazać cechy kultury opartej na empatii.

Dostęp do empatii lub jego brak zależy od tego w jaki sposób postrzegamy otaczającą nas rzeczywistość. W psychologii opisano taki mechanizm jak „samospełniająca się przepowiednia” – w zależności od tego w jaki sposób postrzegasz świat w taki sposób dostosowujesz do niego swoje zachowania. Jeśli na przykład wierzysz, że ludzie są z natury źli, wtedy możesz interpretować większość ich zachowań jako przejawy negatywnych intencji i nastawiać się do nich agresywnie. Agresja  będzie wywoływać agresję, w związku z tym Ci ludzie zaczną się w taki sposób wobec ciebie zachowywać. Utwierdzisz się wtedy w przekonaniu, że ludzie są agresywni. Z kolei Ci ludzie zaczną tak samo postrzegać świat, co w konsekwencji będzie tworzyć samospełniającą się przepowiednię, która będzie dotykać coraz większą ilość ludzi.

Aby wyjść z tego mechanizmu warto popracować ze swoimi przekonaniami i spojrzeć na świat z innej perspektywy. Przydatne są tutaj założenia Nonviolent Communication (NVC) mówiące, że:

• Ludzie chcą przyczyniać się do dobra innych pod warunkiem, że nie są do tego zmuszani, kiedy mają zasoby żeby to zrobić, oraz kiedy wiedzą, że mogą to zrobić.
• Kiedy nie chcą czegoś zrobić oznacza to, że gdyby to zrobili to ich potrzeby nie byłyby zaspokojone (przeczytaj o potrzebach, bo ludzie często inaczej interpretują potrzeby niż robi to NVC).

W każdym z nas jest empatia tylko wiele osób ma ją zablokowaną przez „Kulturę Dominacji”.

Kiedy byliśmy mali mieliśmy do niej większy dostęp. I działa ona nawet międzygatunkowo.

W kulturze opartej na empatii inaczej postrzega się konflikty:

• Są one naturalną częścią życia i można je konstruktywnie rozwiązać.
• Powstają tam gdzie płynie życie i gdzie ludzie mają marzenia
• Mogą wzbogacać i pomóc w odkryciu nowych, kreatywnych strategii współpracy w celu zaspokojenia potrzeb każdego człowieka
• Przynoszą najwięcej pożytku, jeśli zajmujemy się nimi, stosując metodę „wygrany – wygrany”

(źródło: Porozumienie bez przemocy w mediacjach – Liv Larsson)

Dzięki takiemu podejściu zamiast ukrywania konfliktów możemy wyciągnąć je na światło dzienne. A to sprawia, że mamy możliwość pracowania nad nimi we wczesnym stadium co ułatwia ich rozwiązywanie, bo mamy większą szansę na osiągnięcie kontaktu i współpracy. Nieprzyjemne emocje nie są jeszcze na tyle intensywne, żeby odcinać nam kontakt z naszą empatyczną naturą.

Kiedy jednak wierzymy, że osiągniemy upragnioną harmonię poprzez zaprzeczanie istnieniu konfliktów wtedy pogłębiają się i ewoluują (przeczytaj o tym jak ewoluują konflikty).

Kiedy jednak postrzegamy konflikt jako próbę wyrażenia potrzeb, które wołają o zaspokojenie i podchodzimy do nich z pragnieniem uczenia się, zrozumienia i wzbogacania życia innych wtedy znika napięcie i otwiera się przestrzeń na dialog, który jest konieczny do znalezienia rozwiązania.

Tego typu podejście, związane z założeniami NVC, może przynieść zmiany także w innych obszarach kultury:

1. Rola lidera w radzeniu sobie z konfliktami – przywódca dostrzega konflikty, wyciąga je na światło dzienne i stara się pomóc stronom w poradzeniu sobie z nimi. Przywódca także przyjmuje pomoc w rozwiązywaniu konfliktów.
2. Podział władzy – w centrum uwagi jest podział władzy i zasobów oraz współpraca pomiędzy ludźmi. Władza używana jest do tego, żeby dzielić zasoby wśród najbardziej oczekujących.
3. Współpraca – współpraca opiera się na wolności i wzajemnej współzależności. Istnieje zaufanie, że ludzie chcą uczestniczyć we wzbogacaniu życia i współpracować, o ile ich potrzeby będą brane pod uwagę.
4. Środki używane do osiągania celu – aby wpływać na ludzi i osiągać cele stosuje się komunikację opartą na szczerości i empatycznym słuchaniu. Elementy przymusu mogą być użyte przy bezpośrednim zagrożeniu, ale tylko w celu ochrony, nigdy kary.
5. Sprawiedliwość – sprawiedliwość osiąga się poprzez dialog i środki naprawcze (sprawiedliwość restytucyjna). Porządek jest zachowany, choć nie stawia się ludzi przed sądem. Jeśli pojawi się niebezpieczeństwo lub zagrożenie życia, interweniuje się w celu ochrony ale nigdy by ukarać.
6. Wychowanie i wykształcenie – szkoła i wychowanie bazują na wolności i współdziałaniu. Zwraca się uwagę na to, czego jednostka potrzebuje i co chce oraz w jaki sposób komunikować się z innymi, zachowując wzajemny szacunek i współpracę. Motywacja pochodzi z wnętrza poszczególnych osób, co maksymalnie wspiera trwałość i kontynuację w nauczania.

(źródło: Porozumienie bez przemocy w mediacjach – Liv Larsson)

Wierzę, że zmiany społeczne są możliwe i kultura oparta na empatii któregoś dnia może stać się rzeczywistością. Jednak potrzebni są do tego ludzie, którzy podejmą wyzwanie pracy nad zmianą swojego myślenia oraz nawyków komunikacyjnych. Wtedy ich dzieci byłyby wychowywane w duchu empatii co pozwoliłoby rozwijać się nowej kulturze.

Marshall Rosenberg (twórca NVC) powiedział „To co powiesz może zmienić świat.” Jeśli chciałbyś w tym uczestniczyć zachęcam Cię do poznania i doświadczenia NVC. Jednocześnie dla jasności chciałbym Cię ostrzec. Jeśli szukasz metody, która, jak magiczna pigułka, momentalnie poprawi Twoje życie to tutaj jej nie znajdziesz.

Zmiana nawyków wymaga samozaparcia i determinacji. NVC jest praktyką, która wymaga czasu. Wierzę jednak jeśli zdecydujesz się poświęcić swoją energię na zmianę zwróci się to z nawiązką.

Historyk kultury Raine Eisler opisuje, że od tysięcy lat walczą ze sobą 2 systemy społeczne: „model partnerski (kultura empatii)” vs „model dominacyjny(kultura dominacji)”.

Założenia i cechy modelu dominacyjnego:

• Nierówny podział zasobów;
• Nierówny podział przywilejów;
• Hierarchiczna struktura władzy;
• Mniejszość dominuje nad większością aby kontrolować i utrzymywać ustalony porządek;
• Stosowanie metod nacisku i przemocy;
• Wizja człowieka jako istoty z gruntu egoistycznej i agresywnej;
• System uczy porównywania ludzi między sobą i sytuowanie ich wg. ich rangi – dzielenie na „lepszych” i „gorszych”;
• Iluzja walki dobra ze złem – lepsi rządzą gorszymi;
• System kar i nagród – podporządkowujący się autorytetom otrzymują nagrody, karani są ci, którzy tego nie robią – kara uczy nas, że popełniliśmy błąd i udowadnia nam, że jesteśmy źli. I przeciwnie, zostaniemy jako ludzi zaakceptowani dopiero wtedy, gdy inni będący u szczytu władzy potwierdzą naszą wartość poprzez nagradzanie nas;

W ten sposób nasze poczucie wartości zależy od tego to, czy jesteśmy zaakceptowani przez autorytety, czy też nie. Jest to bardzo silny mechanizm ewolucyjny. Jeśli nie byliśmy akceptowani w stadzie to mogliśmy zostać z niego wyłączeni, a wtedy czekała nas śmierć. Autorytet miał wieki wpływ na decydowanie o tym, kto będzie do stada należał. Podobnie dzieje się w relacji dziecka z rodzicem. Gdzie my jako ssaki jesteśmy zależni od naszych opiekunów kiedy jesteśmy mali.

Od najmłodszych lat jesteśmy uczeni patrzenia na świat w pryzmacie „wygrana-przegrana” – jeśli nie uda się nam zrobić tak, żeby ktoś zrobił co chcemy to traktujemy to jako przegraną.

Dlatego w konsekwencji, żyjemy w świecie gdzie ci, którzy „mają rację” mogą kontrolować tych, którzy „są w błędzie” i dominować nad nimi. Aby kultura oparta na dominacji mogła przetrwać, kładzie się nacisk na wpajanie u ludzi wiary w powyższe założenia.

Tworzenie zasad miało i ma sens – tworzy ład społeczny i pozwala ludziom wzajemnie koegzystować. Niestety w kulturze dominacji nie bierze się pod uwagę tego żeby do zasad podchodzić elastycznie i podejmować dialog kiedy te przestają zaspokajać potrzeby określonych grup społeczeństwa. Zamiast tego nieprzestrzeganie zasad pacyfikowane jest wzbudzaniem poczucia winy, wstydu i lęku przed karą, które mają jednak swoje nieprzyjemne konsekwencje. Wstyd z natury informuje człowieka, że dane jego zachowanie w jakiś sposób narusza więzi społeczne. Mówi o tym, że zachowanie danej osoby nie zaspokaja potrzeb innej osoby lub grupy. Niestety wstyd przez obecny model komunikacji wypaczany jest w taki sposób, że służy do niszczenia poczucia wartości, a to z kolei może wyzwalać gniew, który następnie przeobraża się w agresję, która w konsekwencji jeszcze bardziej niszczy więzi społeczne. To natomiast wywołuje jeszcze większy wstyd, a następnie jeszcze większy gniew. Człowiek wpada w spiralę emocji „wstyd-gniew”, która prowadzi do przemocy.

Kara i nagroda kreuje relacje człowieka z reakcją, a nie człowieka z człowiekiem. W kulturze dominacji kara będzie motywować do zemsty i destrukcji, a jeśli to nie podziała to do samozniszczenia i depresji.

Postrzeganie konfliktu w kulturze dominacji:

• Konflikty są czymś niewłaściwym, sprzecznym z naturą, przejawem tego, że ktoś/coś jest błędne.
• Przyczyną konfliktów są uciążliwi ludzie.
• Kiedy nie zajmujemy się konfliktem rośnie on w siłę i jest trudniejszy do rozwiązania.
• Konflikty należy zwalczać lub ich unikać.
• Najbardziej skutecznym sposobem zwalczania konfliktów jest kontrolowanie ludzi.
• Porządek i harmonia pojawią się wtedy gdy pokonamy drugą stronę

Idąc za tym sposobem myślenia aby chronić innych chcemy przerwać konflikt zamiast próbować doprowadzić do wzajemnego zrozumienia.

Perspektywy kultury dominacji:*

1. Rola lidera w radzeniu sobie z konfliktami – przywódca tłumi wszelkie konflikty, przez co ma nad nimi kontrolę. Towarzyszy temu często nadużywanie władzy lub przemocy.
2. Podział władzy – w centrum uwagi jest sprawowanie władzy nad ludźmi. Ci, którzy mają największą władzę mają również największy dostęp do zasobów wzmacniających ją.
3. Współpraca – wynika z obowiązku, poczucia winy lub wstydu. Jej podstawą jest postrzeganie świata w kategoriach „my-oni” oraz agresja wymierzona w inne grupy.
4. Środki używane do osiągania celu – aby osiągnąć cele, kontroluje się ludzkie działania, karząc ich lub nagradzając.
5. Sprawiedliwość – osiąga się dzięki działaniu systemu, który szuka winnych i karze ich. Winny popełnionego uchybienia zasługuje na karę i ma „pożałować przestępstwa”.
6. Wychowanie i wykształcenie – dzieci uczą się jak zapracować na nagrody (pochwały, wysokie oceny, pieniądze) i dzięki temu przystosowują się do służby systemowi dominacji. W tym też celu wpaja się im wiarę w to co uważają autorytety (ci którzy mają władzę nad zasobami). W ten sposób niektórzy ludzie łatwo się podporządkowują i zgadzają na kontrolę. Inni natomiast buntują się, reagując na system kontroli, lecz całość układu pozostaje praktycznie niezmieniona.

Jakich uczuć doświadczasz żyjąc w kulturze dominacji? Czy ten model pozwala Ci żyć tak jak chcesz żyć?

Tutaj artykuł o kulturze opartej na empatii.

*(źródło: „Porozumienie bez przemocy w Mediacjach” Liv Larrson)