Historyk kultury Raine Eisler opisuje, że od tysięcy lat walczą ze sobą 2 systemy społeczne: “model partnerski (kultura empatii)” vs “model dominacyjny(kultura dominacji)”.

Założenia i cechy modelu dominacyjnego:

• Nierówny podział zasobów;
• Nierówny podział przywilejów;
• Hierarchiczna struktura władzy;
• Mniejszość dominuje nad większością aby kontrolować i utrzymywać ustalony porządek;
• Stosowanie metod nacisku i przemocy;
• Wizja człowieka jako istoty z gruntu egoistycznej i agresywnej;
• System uczy porównywania ludzi między sobą i sytuowanie ich wg. ich rangi – dzielenie na “lepszych” i “gorszych”;
• Iluzja walki dobra ze złem – lepsi rządzą gorszymi;
• System kar i nagród – podporządkowujący się autorytetom otrzymują nagrody, karani są ci, którzy tego nie robią – kara uczy nas, że popełniliśmy błąd i udowadnia nam, że jesteśmy źli. I przeciwnie, zostaniemy jako ludzi zaakceptowani dopiero wtedy, gdy inni będący u szczytu władzy potwierdzą naszą wartość poprzez nagradzanie nas;

W ten sposób nasze poczucie wartości zależy od tego to, czy jesteśmy zaakceptowani przez autorytety, czy też nie. Jest to bardzo silny mechanizm ewolucyjny. Jeśli nie byliśmy akceptowani w stadzie to mogliśmy zostać z niego wyłączeni, a wtedy czekała nas śmierć. Autorytet miał wieki wpływ na decydowanie o tym, kto będzie do stada należał. Podobnie dzieje się w relacji dziecka z rodzicem. Gdzie my jako ssaki jesteśmy zależni od naszych opiekunów kiedy jesteśmy mali.

Od najmłodszych lat jesteśmy uczeni patrzenia na świat w pryzmacie „wygrana-przegrana” – jeśli nie uda się nam zrobić tak, żeby ktoś zrobił co chcemy to traktujemy to jako przegraną.

Dlatego w konsekwencji, żyjemy w świecie gdzie ci, którzy „mają rację” mogą kontrolować tych, którzy “są w błędzie” i dominować nad nimi. Aby kultura oparta na dominacji mogła przetrwać, kładzie się nacisk na wpajanie u ludzi wiary w powyższe założenia.

Tworzenie zasad miało i ma sens – tworzy ład społeczny i pozwala ludziom wzajemnie koegzystować. Niestety w kulturze dominacji nie bierze się pod uwagę tego żeby do zasad podchodzić elastycznie i podejmować dialog kiedy te przestają zaspokajać potrzeby określonych grup społeczeństwa. Zamiast tego nieprzestrzeganie zasad pacyfikowane jest wzbudzaniem poczucia winy, wstydu i lęku przed karą, które mają jednak swoje nieprzyjemne konsekwencje. Wstyd z natury informuje człowieka, że dane jego zachowanie w jakiś sposób narusza więzi społeczne. Mówi o tym, że zachowanie danej osoby nie zaspokaja potrzeb innej osoby lub grupy. Niestety wstyd przez obecny model komunikacji wypaczany jest w taki sposób, że służy do niszczenia poczucia wartości, a to z kolei może wyzwalać gniew, który następnie przeobraża się w agresję, która w konsekwencji jeszcze bardziej niszczy więzi społeczne. To natomiast wywołuje jeszcze większy wstyd, a następnie jeszcze większy gniew. Człowiek wpada w spiralę emocji „wstyd-gniew”, która prowadzi do przemocy.

Kara i nagroda kreuje relacje człowieka z reakcją, a nie człowieka z człowiekiem. W kulturze dominacji kara będzie motywować do zemsty i destrukcji, a jeśli to nie podziała to do samozniszczenia i depresji.

Postrzeganie konfliktu w kulturze dominacji:

• Konflikty są czymś niewłaściwym, sprzecznym z naturą, przejawem tego, że ktoś/coś jest błędne.
• Przyczyną konfliktów są uciążliwi ludzie.
• Kiedy nie zajmujemy się konfliktem rośnie on w siłę i jest trudniejszy do rozwiązania.
• Konflikty należy zwalczać lub ich unikać.
• Najbardziej skutecznym sposobem zwalczania konfliktów jest kontrolowanie ludzi.
• Porządek i harmonia pojawią się wtedy gdy pokonamy drugą stronę

Idąc za tym sposobem myślenia aby chronić innych chcemy przerwać konflikt zamiast próbować doprowadzić do wzajemnego zrozumienia.

Perspektywy kultury dominacji:*

1. Rola lidera w radzeniu sobie z konfliktami – przywódca tłumi wszelkie konflikty, przez co ma nad nimi kontrolę. Towarzyszy temu często nadużywanie władzy lub przemocy.
2. Podział władzy – w centrum uwagi jest sprawowanie władzy nad ludźmi. Ci, którzy mają największą władzę mają również największy dostęp do zasobów wzmacniających ją.
3. Współpraca – wynika z obowiązku, poczucia winy lub wstydu. Jej podstawą jest postrzeganie świata w kategoriach “my-oni” oraz agresja wymierzona w inne grupy.
4. Środki używane do osiągania celu – aby osiągnąć cele, kontroluje się ludzkie działania, karząc ich lub nagradzając.
5. Sprawiedliwość – osiąga się dzięki działaniu systemu, który szuka winnych i karze ich. Winny popełnionego uchybienia zasługuje na karę i ma “pożałować przestępstwa”.
6. Wychowanie i wykształcenie – dzieci uczą się jak zapracować na nagrody (pochwały, wysokie oceny, pieniądze) i dzięki temu przystosowują się do służby systemowi dominacji. W tym też celu wpaja się im wiarę w to co uważają autorytety (ci którzy mają władzę nad zasobami). W ten sposób niektórzy ludzie łatwo się podporządkowują i zgadzają na kontrolę. Inni natomiast buntują się, reagując na system kontroli, lecz całość układu pozostaje praktycznie niezmieniona.

Jakich uczuć doświadczasz żyjąc w kulturze dominacji? Czy ten model pozwala Ci żyć tak jak chcesz żyć?

Tutaj artykuł o kulturze opartej na empatii.

*(źródło: „Porozumienie bez przemocy w Mediacjach” Liv Larrson)